.png){kind=small}
"Brabantse kapper op heterdaad betrapt, gemeente sluit pand". Terwijl ik een nieuwsbericht las over deze 'thuisknippende' kapper in Vught die door zijn buurt bewoners werd aangegeven bij de politie dacht ik aan een dilemma die we al jaren bij onze partners (bedrijven en instellingen van de B.V. Nederland) zien in de strijd om veiligheid: een waarde- of regelgestuurde aanpak?
Gaan we voor waardegestuurd (gezondheid is mijn grootste goed, ik ben mijn broeders hoeder, veiligheid van mijn mensen altijd boven alles, het Rijnlandse model) of gaan we voor regelgestuurd (als we alle regels en protocollen volgen dan gaan we vanzelf heel naar huis, het Angelsaksische model). Of een combinatie van de twee?
De reactie van het kabinet begon redelijk waardegestuurd; blijf thuis als je niet naar buiten hoeft. Ga in zelfquarantaine als je in aanraking bent geweest met een geïnfecteerd iemand, enz. We gaan niet voor een nationale lockdown maar doen een beroep op jullie gezond verstand (de intelligente lockdown). Zweden ging nog een stap verder in het waardegestuurd advies: bepaal het vooral zelf. Dit is ook vaak de eerste gedachte bij veilig werken: iedereen gebruikt gewoon zijn gezonde verstand.
Toen de cijfers omhoogschoten en de IC’s overbelast raakten kwamen er steeds meer regels bij: horeca dicht, landen sloten grenzen, 1,5 meter afstand, economie plat. In het begin was er begrip en een hoge ‘compliance’. Als de angst maar groot genoeg is wordt de noodzaak al snel gezien. Dit zien we bij onze partners ook vaak als reactie op een veiligheidsincident of ongeval: hekken rond installaties, extra regels en rapportages en de aanspreektrainingen.
Na een tijdje daalden de cijfers (wat volgens mij een groot compliment is voor ons allen, we hebben ons keurig gehouden aan de verzoeken van de overheid) en begon er meer sociaal verzet: de angst wordt minder en de noodzaak van regels betwijfeld. Het krantenbericht over de kapper is hier een voorbeeld van. Als de regels je zo hard raken in je portemonnee wordt de verleiding groter om ze te schenden. De buurt en de politie was blijkbaar nog niet zover en hielden vast aan handhaving. Dat doet me denken aan een partner van ons die een ‘meldingenapp’ invoerde om ongevallen en bijna ongevallen te melden. Deze app werd na een paar weken door de medewerkers de NSB-app genoemd. De waarde “je verlinkt elkaar niet” is sterker dan de afspraak om onveilige situaties te melden. De IKEA ging weer open en meteen was er weer een pandemonium qua tegen elkaar opbotsende mensen. Driften winnen het van het gezond verstand. Groepsdruk speelt hier ook een rol. In de fabriek hoor je dan: “ik werk veilig of ik werk ’s nachts.”
Het kabinet kreeg lucht van deze sociale onrust en besloot weer meer richting de waarde: ‘eigen verantwoordelijkheid’ te gaan. Maar wel met grote voorzichtigheid. Ondernemers gingen als een gek aan de gang met het invoeren van de 1,5 meter protocollen en ook wij maakten onze trainingslocatie Covid-19 veilig. Ik denk dat alleen woordkunstenaar Rutte de willekeurige en halfslachtige gedoogconstructie als doorwrocht beleid weet te verkopen.
Dit ‘richting een waarde gaan’ zien we ook in ons werk. Bijvoorbeeld de leidinggevende die zegt: “ik laat mijn mensen roken in de fabriek, anders kan ik ze niet meer vragen een extra dienst te draaien”, een mooi voorbeeld van ruilhandel. ALS de cijfers dalen DAN mogen de terrassen weer open.
Bij onze veiligheidspartners zien we vaak eenzelfde dilemma:
Aan de ene kant zien ze hun medewerkers graag als volwassen, vakbekwame, weldenkende, gemotiveerde mensen en willen we ze niet te veel beknotten met regels en protocollen. Dat is betuttelend en bij de Nederlander roept een regel als snel op tot het nationale spel; hoe kunnen we deze regel zo snel mogelijk ongemerkt omzeilen? (Kijk naar de fietsers in Amsterdam bij een rood verkeerslicht. De waarde: ik ben volledig vrij in de keuzes die ik maak). De consequentie van de roep om meer regels is dat je vrijheid beknot wordt.
Aan de andere kant, en vooral als er een ernstig ongeval gebeurt, of de LTI/ongevallen cijfers weer omhoog schieten, kunnen ze vaak niet anders dan met nieuwe regels komen. (Vaak komen de regels ook vanuit het V&G-beleid kabinet of Europa en zijn ze een gegeven). Dit wordt in het begin, zeker bij de mensen die het ongeval van dichtbij hebben meegemaakt, nog wel gesnapt. Naar mate het langer duurt en het verhaal verstomd zie je net als bij Covid-19 meer en meer stil, of niet zo stil, verzet:
“Wie heeft deze regel bedacht? Ik was er niet bij! Hij is totaal niet uitvoerbaar! Zeker door zo’n stropdas bedacht die geen idee meer heeft hoe we hier moeten werken.”
Wat is ons advies na 20 jaar ervaring met veiligheid:
Begin met een anker sessie; bepaal met de top van het bedrijf of veiligheid een waarde is of meer een thema waaraan je aandacht besteed. Als je zegt dat veiligheid belangrijker is dan productie maar uit je gedrag blijkt het omgekeerde, ben je ongeloofwaardig. En als veiligheid een waarde is, wat is dan die waarde? Hoe zien we die terug in ons doen en laten?
Licht vervolgens je bedrijf door op deze waarde op alle niveaus: klopt de waarde in alle haarvaten van het bedrijf en wordt die ook op zo gevoeld en beleefd door de medewerkers, klanten en onderaannemers?
Betrek vervolgens de mensen ‘in the line of fire’ zoveel mogelijk bij het concretiseren van de waarde ‘ik werk altijd veilig’. Geef ze eigenaarschap om het met elkaar aan te gaan en moedig aan en erken de kleine stappen in de goede richting (iets wat ik Rutte ook veel zie doen in zijn TV toespraken).
Blijf dilemma’s bespreken, hoe gevoelig of lastig ze ook zijn. Hier gaat sociale veiligheid voor Arbo veiligheid. Als je klokkenluiders het zwijgen op legt omdat hun verhaal je commercieel niet goed uitkomt, breng je je hele veiligheidscultuur om zeep.
Richt je voor 70 % op dit proces. De overige 30% gaat zitten in het aanspreken en handhaven van de paar gouden regels. Gedogen (een andere Nederlandse nationale sport) haalt je hele proces onderuit, omdat men ziet dat er toch niks gebeurt als je de regels omzeilt.
Makkelijk? Nee, want bedrijfsblindheid (zo doen we dat hier al jaren), driften (ff snel) en hardleersheid (Mij overkomt het niet) liggen op de loer. Mogelijk? Ja! Gelukkig zien we vele voorbeelden waar het bedrijven lukt een 180 graden draai te maken in hun veiligheidscultuur, met enkele gedragen waarden en een paar gouden regels. Dan wordt veiligheid onderdeel van de trots en de intrinsieke motivatie van alle medewerkers en wordt het niet meer gezien als iets erbij.
De bijvangst van dit proces is vaak minstens zo belangrijk: betere werkprocessen, minder faalkosten, betere samenwerking, betere stijl van leiderschap, meer werkplezier. Een medewerker van een containerterminal verwoordde het als volgt aan het einde van een van onze sessies: “Dit is de eerste keer dat ik het gevoel heb dat het management echt naar ons geluisterd heeft.”
Ik hoop dat de geweldige (burger)initiatieven (koken voor je alleenstaande buren, zingende politiemensen voor de zorginstellingen, daklozen die opgevangen worden in riviercruiseschepen, minder CO2-uitstoot en ga zo maar door) naast al het leed van ziekte, verlies en eenzaamheid, de erfenis is van deze pandemie, ook nu vandaag de kappers weer opengaan.
André Witbreuk
Meer info?
Comments